Isparta’nın 3 Atlısı: Gül Çiçeği- Lavanta- Zambak

Koku Cenneti: Isparta. Dünya’da Yağ Gülü’nün (Rosa Damescana) yüzde 61’lik dilimini tek başına üreten Isparta, Lavanta ve Zambak’ta da (Iris/ Süsen) çok güçlü konumda. Türkiye’de ilk kez Zambak, endüstriyel olarak üretiliyor. Üretim süreci son derece meşakkatli olan Zambak Kökü Yağı’nın 1 Lt.’si 6 bin Avro’ya satılıyor.

Türkiye’de sadece Isparta’da endüstriyel üretimi var

Dünya Gül Çiçeği’nin yüzde 65; Gül Yağı’nın ise yüzde 61’lik dilimini tek başına üreten Isparta, Lavanta ve Zambak’ta da öncü oldu. Zira Zambak’ta (Iris/ Süsen) Türkiye’de ilk kez endüstriyel üretim gerçekleştiriliyor. Keçiborlu Havzası’nda 120 dönümde Zambak üretimi gerçekleştiriliyor. Zambak Kökü’nden kozmetik endüstrisi başta olmak üzere ilaç ve gıda için yağ çıkarılıyor. Meşakkatli bir süreç istediği için çok nadir elde edilen Zambak Kökü Yağı, Avrupa’da kilosu 6 bin Avro’ya kadar pazar değerine ulaşıyor.

Türkiye’de 300 Zambak türü var, 3’ünden kültür yapılıyor

Süleyman Demirel Üniversitesi (SDÜ) Gül ve Gül Ürünleri Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Yrd. Doç. Dr. Sabri Erbaş, dünyada 300 Zambak türü bulunduğunu söyledi. Genellikle bahçelerde, caddelerde, refüjlerde süs bitkisi olarak ekilen Zambak’ın, Türkiye’de ilk kez Keçiborlu Havzası’nda endüstri amaçlı yetiştirilmeye başlandığını anlatan Yrd. Doç. Erbaş, SDÜ GÜLAR’ın da Zambak alanında çok farklı bilimsel çalışmalar gerçekleştirdiğini ifade etti.

Aynı zamanda SDÜ Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi olan Yrd. Doç Dr. Erbaş şöyle dedi:

“GÜLAR, Gül Çiçeği, Lavanta, Zambak ve diğer ıtrî, tıbbi ve aromatik bitkiler üzerine bilimsel çalışmalarını sürdürüyor. Tabiî ki şu anda ziraatı yapılan ve yoğun şekilde ilgi duyulan zambak alanında da araştırmalar yapıyoruz. Dünyada 300 Zambak türü var. Türkiye’de bunlardan 40 tanesi doğal florada yayılış göstermektedir. Ve bunların da 49 adet alt türü bulunmaktadır. Ancak bu türlerden sadece 3’ünün kültürü yapılıyor.

Isparta’da ziraatı yapılan tür ‘Iris Florentina’ Zambağın sonbahar mevsiminde soğanları dikilir. Yaklaşık 25- 40 cm. sıra arasına gereksinim duyar. Yaklaşık 20 cm. sıra üzeri yapılması gerekir. Ve 8 cm. derinlikte soğanın dikimi gerçekleştirilmelidir. Vejetasyon periyodiği itibariyle uzun bir süreç gerektirir. 3- 4 yıllık yetiştirme periyodundan sonra hasadı gerçekleştirilir. Zambak Nisan ve Mayıs’ta çiçek açar. Hasat sonunda rizonlar topraktan sökülerek temizlenir. Eğer yeniden bahçe tesis edilecekse bir kısmı ayrılır. Araziye uygulanana kadar depolamaya bırakılır. Büyük bir çoğunluğu ise 6 ay ya da 1 yıl gibi bir süre zarfında kurumaya tabi tutuluyor. Kurutulan Zambak soğanları eğer işlenecekse damıtma tesislerine sevk edilir.

Zambak yakın tarihe kadar genellikle süs bitkisi olarak bahçelere ekilirdi. Bunun sanayiye aktarılmış kısmını Isparta’da görebiliyoruz. Isparta sanayi anlamında büyük tarım alanlarına aktarıldı. Köklerinden uçucu yağ elde ediliyor. Kurutulmuş Zambak köklerinde uçucu yağ içeriği yüzde 0.2 ilâ 0.35 arasında değişir. Ve uçucu yağın kalitesini içeriğinde rizon ismi verilen bir koku molekülü belirler. Ve uçucu yağ içerisinde yaklaşık yüzde 10- 20 arasında bulunabilir. Tabi bu rizon içeriği hasat ve depolamayla yakından ilişkilidir. Bazı kaynaklarda depolama süresi arttıkça zambak soğanındaki rizon içeriğinin arttığı ifade edebiliyor. Bizim yaptığımız araştırmalarda uygun hasat ve depolama koşullarının rizon içeriğinde artış sağladığını ifade edilebilir. Rizon dışında zambak kökü doymuş yağ asitleri içerir. Bu nedenle katı halde bulunur

1 dekardan 1 ton ile 1.25 ton arasında taze rizon hasadı yapılır. Kurumayla beraber taze rizonlar yüzde 25’lik seviyeye düşer. Yani 4’te 1 ağırlığa ulaşır. Ve bundan da yaklaşık 500- 700 kg kuru rizondan 1 kilogram zambak yağı elde edilmiş olur. Bunun da şu anki piyasa değeri yaklaşık 5.5- 6 bin Avro’dur. Bunun yanında sadece uçucu yağ değil Zambak rizonlarından ekstraksiyon ile rezinoid elde edilir. Ve elde edilen rezinoidlerin kilogram değeri 500 ilâ 700 Avro’dur. 50 ile 70 kg. zambak kökünden 1 kg. rezinoid elde edilir. Bir diğer ürün ise elde edilen rezinoidin farklı bir işleme daha tabi tutulması ile olur. Zambak Absolüdü elde edilebilir. Bir kg rezinoidden 700 ile 800 gr. zambak absolüdü elde edilebilir. Bunun da piyasa değeri kilogramı 1.200 Avro’dur.”

SDÜ GÜLAR, bilimsel bilgiyi sektörle paylaşıyor

Gül Çiçeği, Lavanta ve Zambak başta olmak üzere tüm ‘Uçucu Yağ’ ilâ Itrî/ Tıbbi ve Aromatik Bitki için sahada ve laboratuar koşullarında bilimsel çalışmalar yaptıklarını dile getiren SDÜ GÜLAR Müdürü Yrd. Doç. Dr. Sabri Erbaş, sözlerini şöyle tamamladı:

“SDÜ Gül ve Gül Ürünleri Araştırma ve Uygulama Merkezi’nde (GÜLAR) ekip olarak uçucu yağ üreticileri ile çok önemli işbirlikleri gerçekleştiriyoruz. Bilgi, araştırma ve saha çalışmalarını ortak yapıyoruz. Uçucu yağ üreten kuruluşlar bizden araştırma talep ediyor. Bizde bilimin aydınlığında istenilen çalışmaları hazırlıyoruz. Gül, Lavanta ve Zambak konusunda çiftçiler ve endüstriyel boyutta sektör temsilcileri ile güçlü bir işbirliği yapıyoruz.

Özellikle Gül Çiçeği ve Zambak Isparta için çok değerli. Zambak üretimi yeni olmasına karşın geleceği emin adımlarla ilerliyor. SDÜ GÜLAR olarak her türlü desteği veriyoruz. Gül Çiçeği’nde zaten belirli uzmanlık ve deneyim var. Ama iyileştirilmesi gereken noktalar da çok. Biz de başta GÜLBİRLİK olmak üzere üretici kuruluşlar ile önemli çalışmalar yapıyoruz.”